Rozmowa z o. Piotrem Jordanem Śliwińskim – kapucynem, dyrektorem szkoły dla spowiedników, absolwentem wydziału filozofii na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie, wykładowcą filozofii
Jaka jest różnica między świętych obcowaniem a wywoływaniem duchów?
Świętych obcowanie jest artykułem wiary i to wiary, która jest relacją do konkretnej Osoby, do Jezusa Chrystusa. Jest to wiara, która wypływa ze spotkania z Bogiem. Wierząc w Chrystusa, wierząc w Jego zmartwychwstanie, wierzymy też, że zmarli nie przestają żyć po śmierci. Dalej żyją w Chrystusie. Pięknie o tym pisze św. Paweł w Liście do Koryntian, w którym przekonuje, że jeśli ktoś wierzy w zmartwychwstanie Chrystusa, to konsekwencją tego jest wiara w zmartwychwstanie umarłych.
Sam Jezus, gdy faryzeusze starają się Go wprowadzić w absurdalną dyskusję, wspominając o prawie lewiratu, gdy tworzą historię o wdowie posiadającej później siedmiu mężów, odwołuje się do opowiadania o krzaku gorejącym. Tam Bóg przedstawia się jako Bóg Abrahama, Izaaka i Jakuba, co Chrystus komentuje, stwierdzając, że nie jest Bogiem umarłych, ale żywych.
Ludzie zmarli żyją w Bogu. Łącznością, spotkaniem z nimi jest Eucharystia. Przyjmujemy Ciało Chrystusa zmartwychwstałego, żywego. Przecież to nie jest ciało umarłe. Łącząc się z Nim w ten szczególny sposób, pozwalając się włączyć w Jego uwielbione ciało, wchodzimy w przestrzeń komunii także z naszymi zmarłymi, którzy żyją w Chrystusie. Łączymy się nie tylko z tymi kanonizowanymi świętymi, ale także z naszymi bliskimi.
Wiara uprawomocnia wiele codziennych zachowań. Pamiętam, że dziwiłem się, gdy moja mama po śmierci babci mówiła: „Mamo, pomóż mi w tej sytuacji” i spokojnie rozmawiała ze swoją mamą, moja babcią, jak z żyjącą obok nas osobą. Nie było to zabobonne odzywanie się, odwoływanie się do duchów, lecz czysta wiara w świętych obcowanie.
A wywoływanie duchów?
Ono zakłada wprawdzie wiarę w istnienie jakiegoś świata, którego nie możemy dostrzec oczami, doświadczyć po ludzku, ale z drugiej strony jest także wyrazem przekonania, że mamy władzę nad tym światem. Człowiek wierzy, że czyniąc takie czy inne zabiegi, jest w stanie zmusić ten świat do posłuszeństwa. W tym sensie spirytyzm, wywoływanie duchów wpisuje się w świat magii i okultyzmu. Tu też struktura władzy jest bardzo silna.
Człowiek na skutek różnych zabiegów stara się zmusić te zmarłe osoby, by zechciały z nim rozmawiać. Jeśli w czasie seansu spirytystycznego wywołuje się jakąś konkretną osobę ze świata duchowego, zakłada się, że ta osoba będzie posłuszna. To jest pierwszy absurd, którego nie przyjmujemy do wiadomości. W przestrzeni wiary na modlitwie nawiązujemy kontakt; tutaj mocą swej władzy chcemy zmusić kogoś do posłuszeństwa, do posłuszeństwa medium, przez które ktoś ma do człowieka przemówić.
Jest też druga różnica między świętych obcowaniem a wywoływaniem duchów. Kiedy człowiek wywołuje duchy, osoby zmarłe, pojawia się w nim przekonanie o zdolności do komunikacji z tym innym światem, komunikacji bardzo specyficznej, przy pomocy określonej techniki. W spirytyzmie najczęściej to człowiek jest traktowany jako technika, jako rodzaj narzędzia, instrumentu, który służy do tego kontaktu.
To jest pewne umniejszenie człowieka. Jeżeli medium mówi, że ma kontakt z jakimś bytem duchowym i przez to medium ów duch mówi, to medium najczęściej nie pamięta, co się w tym czasie działo i nie ma w trakcie kontaktu żadnej władzy nad tym, co się z nim dzieje. Człowiek-medium jest więc traktowany dosłownie jak odbiornik radiowy, jest sprowadzony do roli przedmiotu.
Gdy mistyk mówi, że ma kontakt z Bogiem, to jest on zawsze świadomy siebie. Przeprowadzono pewne badania, które wykazały, że mistyk może przeżywać jakieś zaburzenia odczuwania, można go dotykać, nawet ukłuć, i nie będzie nic czuł, ale jest całkowicie świadomy tego, co się dzieje w trakcie przeżycia tej szczególnej jedności z Bogiem. Mistyk nigdy nie traci swych cech osobowych, jest ciągle świadomy. Natomiast medium jest pewnego rodzaju instrumentem.
Przeczytałem gdzieś opowiadaną przez Ojca historię pewnej kobiety z Padwy, która po śmierci syna, nie mogąc przeżyć rozłąki, poszła do jakiegoś medium, by spotkać się ze swoim synem. Co w tym złego?
Po pierwsze: szkodę zawsze ponosi medium, które nie jest traktowane jak osoba. Po drugie: jak wspomniałem, rodzi się pragnienie panowania nad światem duchowym. Przychodzę na piętnastą na spotkanie z medium i ono mi wywołuje syna. Pomijając argumenty, że nie mamy żadnej pewności, czy to jest syn, czy nie syn, niebezpieczeństwem jest próba przekroczenia wiary w stronę dowodu.
Klasyczni spirytyści sądzili, że seans spirytystyczny jest rodzajem dowodu na istnienie świata duchowego. Wychodzili z założenia, że da się ominąć wiarę, że da się wiarę zastąpić argumentacją jakby naukową, choć ostatecznie naukowości żadnej w tym nie ma. Ludzie starają się w ten sposób udowodnić, że ta osoba rzeczywiście żyje. Ktoś, kto rygorystycznie zbada te dowody, szybko dostrzeże, że w sensie naukowym nie są wiarygodne, że i tak pozostaje nam wiara.
Tutaj dochodzimy do centrum problemu. Spirytyzm, wszelkiego rodzaju odmiany magii pojawiają się tam, gdzie zaczyna brakować wiary. W momencie, kiedy kurczy się wiara, pojawiają się lęki, i wówczas duchy i różne rzeczywistości duchowe zaczynają jakby wkraczać do świata. Gdy brakuje wiary, pojawia się lęk. Człowiek szuka rzeczywistości, które mają zastąpić Boga, które mają go uspokoić, a ostatecznie są jedynie karykaturą prawdziwej religii.
Wiara jest trudniejsza, zakłada ufność, przyjęcie niewiadomego, ale też jakiś proces, dążenie, zaś spirytyzm jest niemal na wyciągnięcie ręki, efekt jest szybki do osiągnięcia.
Właśnie ta techniczność spirytyzmu w świecie zdominowanym przez myślenie techniczne, w którym żyjemy, staje się dużą pokusą. Mogę mieć szybko to, czego chcę, mogę się tego wyuczyć, czy też mogę odnaleźć specjalistę, który pomoże mi się tego nauczyć. Skutki tego są jednak zazwyczaj bardzo negatywne.
Spotkałem się z osobami, które, próbując tego typu seansów, przeżywały olbrzymie problemy, także natury psychologicznej. Pojawiały się dziwne lęki, pewna kobieta bała się np. przejść przez ciemny korytarz swego mieszkania. Mąż musiał jej towarzyszyć w przejściu w nocy przez mieszkanie do łazienki. Nawiązany wcześniej kontakt zaczął negatywnie oddziaływać na tę osobę. Dzieje się tak bardzo często.
Czyli w rezultacie tego typu praktyki nie są obojętne dla człowieka?
Zdecydowanie nie. Katechizm Kościoła Katolickiego bardzo jasno mówi o wszystkich praktykach magicznych, łącznie z wróżeniem. Mówi jednoznacznie, że jest to grzech, poważne nieuporządkowanie moralne; rezultatem tego jest szkoda, poniesiona – oprócz sfery duchowej – także na zdrowiu psychicznym. Nie chodzi o to, żeby straszyć tych, którzy nawet z głupoty postanowili „pobawić się” w wywoływanie duchów, ale szkoda na zdrowiu rzeczywiście często się zdarza.
Zatem chrześcijanin sięgający po magię obnaża swój brak wiary, brak ufności do Boga?
Tak, to jest brak ufności, brak wiary. Święty Tomasz z Akwinu traktuje ten typ grzechu jako grzech bałwochwalstwa, grzech przeciwko pierwszemu przykazaniu. Człowiek stara się wejść w kompetencje Pana Boga. Ostatecznie chce wywyższyć siebie, pragnie mieć władzę nad tym, co przed nim zakryte, posiąść taką wiedzę, która jest zastrzeżona dla Boga.
Obecnie bardzo popularne są horoskopy czy wróżenie. Czy tego typu praktyki są zupełnie obojętne dla mnie, dla mojej duszy, dla mojego przeżywania relacji z Panem Bogiem?
Popularność tych technik związanych z przepowiadaniem przyszłości wiąże się przede wszystkim z lękiem, który nas coraz częściej dotyka. Z jednej strony brak nam wiary, a z drugiej przeżywamy ciężar codzienności. Pojawia się w nas pragnienie, żeby wiedzieć, co będzie w przyszłości. Boimy się relacji z ludźmi, a więc chcemy wiedzieć, czy dana osoba będzie nam rzeczywiście wierna. Boimy się różnych sytuacji; chcemy wiedzieć, jak to będzie w pracy.
Często uważamy, że wgląd w przyszłość jest bardziej skuteczny niż powierzenie swojej przyszłości Panu Bogu, która przecież jest w Jego ręku. Myślę, że to właśnie lęk jest powodem, że częściej sięgamy po techniki, które mają nam pomóc w przepowiadaniu przyszłości, jak horoskop, numerologia czy wróżenie.
Chcąc wyleczyć kogoś z wiary w horoskop, proponuję, żeby w danym tygodniu kupił sobie kilka różnych gazet, w których zamieszczane są horoskopy. Zobaczy, że dla jednego znaku zodiaku znajdzie przeróżne, wręcz przeciwne sobie przepowiednie, lub tak ogólne, że mogą znaczyć niemal wszystko. Jeden z moich przyjaciół dziennikarzy mówił, że praca w gazecie nieraz wygląda tak: „Ty jesteś najmłodszy, więc będziesz pisał horoskopy”. Zatem ktoś początkujący w piśmie siada i na podstawie stu piętnastu horoskopów pisze sto szesnasty.
A jak jest z kartami tarota?
Karty tarota mogą być traktowane bardzo różnie. Może być tak, że jakaś pospolita „wróżka”, nauczywszy się nieco symboliki kart, siada na stołku na rogu ulicy i próbuje coś przepowiadać z ich układu. Ludzie zajmujący się tym poważniej mówią jednak, że karty to jedynie moment inicjacji, moment, który ma wprowadzić wróżącego w świat specyficznej empatii czy intuicji – niektórzą kartomanci mówią o „diagnozie intuicyjnej“. Ta empatia pozwala wnikać wróżącemu w stany psychiczne tej osoby, której wróży. W ten sposób próbuje stawiać „diagnozę” dotyczącą podstawowych wymiarów życia, jak władzy, posiadania, sfery seksualnej itd.
Oczywiście w tym momencie pojawia się pytanie: jakie działają tam siły? Są różne koncepcje próbujące odpowiedzieć na to pytanie. Istnieje koncepcja psychoanalityczna, mówiąca, że jest to wejście w najgłębsze pokłady własnej osobowości. Jest i koncepcja demoniczna, która ma o tyle uzasadnienie, że jeśli czyni się to świadomie, praktyka taka jest bez wątpienia grzechem ciężkim, gdyż jest praktyką magiczną. Rzeczywiście może tu zaistnieć jakieś działanie demoniczne.
Wyobraźmy sobie zatem, że przychodzi do Ojca człowiek, który mówi, że miał systematyczny kontakt z tarotem. Co by Ojciec powiedział takiemu człowiekowi?
Trzeba najpierw zapytać o motywy. Sytuacja grzechu to nie tylko popełnienie zła, ale też moje nastawienie. Musi pojawić się pytanie: dlaczego? Dlaczego ten człowiek chodził do wróżki, dlaczego prosił o położenie dla niego kart tarota? Bywa tak, że człowiek opuszczony, odczuwający samotność lub przeżywający jakąś tragedię życiową stara się chwytać czegokolwiek, co może przynieść ulgę, co da choćby złudzenie rozwiązania problemu. Szczególnie jeśli człowiek ma słabą wiarę, a nie ma środowiska, które by go wspierało.
Nie można od razu potępiać takich osób. Trzeba pomóc, pokazać, że to są bardzo marne podpórki. Gdy spotykam takie osoby, staram się opowiadać o Chrystusie, o relacji z Nim. Trzeba pamiętać, że tego typu zachowanie, jak sięganie po tarota, może być wierzchołkiem całkiem pokaźnej góry różnych problemów. Problemy nierozwiązane nawarstwiają się, zranienia duchowe nieprzepracowane coraz bardziej przeszkadzają i końcem jest poszukiwanie pomocy np. u wróżki.
Czasem wynika to również ze zranienia przez księdza, szczególnie w konfesjonale. Są takie sytuacje, że ktoś doświadczył jakieś agresji w sakramencie pokuty i nie ma odwagi iść do kapłana. Potrzeba zatem dużo cierpliwości. Jeśli ktoś z czytelników ma znajomą lub znajomego, którzy korzystają z takich technik, to niech ich nie straszy piekłem, ale cierpliwie zachęca do spowiedzi lub najpierw rozmowy z duchownym, z kimś, kto pomoże wyjść z tej sytuacji, rozezna, czy nie pozostawiło to jakichś złych skutków w człowieku. Zazwyczaj pytam takie osoby o ewentualne skutki negatywne. Jeśli są, szukamy pomocy poprzez modlitwę wstawienniczą, a jeśli jest taka potrzeba, także pomocy egzorcysty.
Czasem magicznie traktujemy sny, przywiązujemy do nich wielkie znaczenie, staramy się z nich wywróżyć coś na dany dzień, wyjaśnić je, czy czasem nie ukrywają dla nas jakiejś prawdy.
Ten sam sen można interpretować bardzo różnie. Pojawiał mi się jakiś czas temu sen, w którym gdzieś spadałem. Kiedyś wspomniałem o tym w rozmowie z moim kardiologiem. On odparł, że jest to prawdopodobnie spadek ciśnienia krwi. Po ciężkim posiłku też mamy trudne, uciążliwe sny. Organizm odreagowuje przeciążenie żołądka. Sny także bardzo często odzwierciedlają po prostu stresy przeżywane na co dzień. Trzeba też dodać, że sny nie są objęte kategorią grzechu i to, co mi się śni, nie jest grzechem.
Byłbym zatem bardzo ostrożny w odczytywaniu snów jako głosu Pana Boga, który chce mi teraz coś w tym śnie wyjaśnić. Lepiej sięgnąć do Pisma Świętego – tam Pan Bóg mówi najwyraźniej.
Ostatnio pewna osoba opowiadała mi, że w czasie pielgrzymki śladami św. Pawła starsze małżeństwo szukało na straganach jakiegoś amuletu, który przynosi szczęście. Była co najmniej zdziwiona.
Granica między zabobonem a sympatyczną pamiątką z jakiegoś ważnego miejsca jest cienka. Problem leży nie w samym przedmiocie, ale w wierze, jaką się w nim pokłada, w przekonaniu o jego szczególnym działaniu. Ktoś może potraktować ten przedmiot jako coś zapewniającego działanie jakichś sił, które mają chronić, oddalać nieszczęścia, czy wręcz przyciągnąć kogoś, jeśli jest to np. amulet miłosny.
Także tutaj źródłem jest lęk: muszę mieć coś, co mnie ochroni, musi coś na mnie wisieć, żebym się nie bał złych wpływów, albo żebym zapewnił sobie przychylność czegoś lub kogoś. Wypływa to z niewiary i często jest zakorzenione w magii. Niektórzy zaopatrują się wręcz w amulety przygotowywane przez maga w czasie jakichś rytuałów. Rzeczywiście może to być niebezpieczny grunt; trzeba też uważać, by nie dać się naciągnąć oszustom.
Jeszcze gorzej, gdy ktoś np. walczy o życie i chwyta się każdej nadziei. Łatwo wówczas poddać się kierownictwu takich magów czy wróżek, choć czasem jest ono sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem. Rozmawiałem z onkologiem, który powiedział, że takie sytuacje pojawiają się dość często. Przyszła kiedyś młoda osoba; diagnoza – nowotwór na nadgarstku. Pojawiła się konieczność amputacji dłoni, ale była prawie pewność, że nowotwór zostanie pokonany. Kobieta ta spotkała maga, który zakwestionował decyzję lekarzy i zaproponował leczenie innymi środkami. Po ośmiu miesiącach trzeba było amputować całą rękę, jednak nawet to już nie pomogło; ostatecznie ta osoba po miesiącu zmarła.
Zostańmy w sferze medycyny. Duże kontrowersje wzbudzają leki homeopatyczne. Można je stosować czy nie?
Nie potrafię ocenić wartości terapeutycznych tych leków, to zresztą nie moja rola. Ja pytam o otoczkę religijną. Jeśli wraz z homeopatią proponuje się mantrę lub jakiś inny rytuał albo działanie religijne czy parareligijne, zdecydowanie trzeba to odrzucić.
Nie tak dawno temu Polska Izba Lekarska wypowiedziała się bardzo negatywnie na temat stosowania homeopatii. Ta dyskusja w środowisku lekarskim trwa, podkreśla się, że jest sporo nadużyć.
W tej dziedzinie nie jestem kompetentny, wolę zostawić to medykom. Mogę natomiast powiedzieć, skąd wynika podejrzliwość w stosunku do homeopatii. Christian Hahnemann, twórca homeopatii, wierzył w magię, żył magią. Jego sposób przygotowywania leków miał związek z magią.
Trudno powiedzieć, czy obecnie produkowane w fabrykach i sprzedawane w aptekach leki homeopatyczne są przygotowywane w sposób magiczny. Myślę, że to raczej biznes. Trzeba jednak uważać na magów, którzy proponują jakieś leki.
Czasem chrześcijanie magicznie traktują różne przedmioty religijne: szkaplerz, różnego rodzaju medaliki, obrazki. Wydaje się im, że posiadając daną rzecz, są dzięki temu jakoś automatycznie bezpieczni.
Rzeczywiście to jest bardzo ważna sprawa. Cały czas brakuje dobrej katechezy na temat sakramentaliów. Czasem zapominamy, że sakramentalia, różnego rodzaju pokropienia, namaszczenia różnymi olejami, szkaplerze i inne przedmioty nie działają same z siebie. Odniesieniem jest wiara Kościoła. Sakramentalia działają, ponieważ my wierzymy, że Bóg działał i działa w swoim ludzie. Dlatego sakramentalia zatwierdza władza kościelna, są one odniesieniem do wiary Kościoła, jej wyrazem.
Nie jest dobrze, gdy jakieś zachowania, które mogą być religijne, traktujemy magicznie. Ponieważ mąż jest alkoholikiem, żona wszywa mu niepostrzeżenie w kołnierz jakiś medalik. Może to być oczywiście wyraz wiary tej kobiety, która omadla swojego męża, ale może to być też takie spojrzenie magiczne – niech ten medalik zadziała sam z siebie. Bardzo podobnie może być z praktyką pierwszych piątków lub sobót. Nie jest to załatwienie sobie polisy bezpieczeństwa u Pana Boga – ma raczej pogłębić z Nim relację.
Rozmawiał Krzysztof Górski OCD
Głos Karmelu 3/2009
